Распаўсюджана меркаванне, што дзяўчынкі вучацца гаварыць раней хлопчыкаў, але ў асноўным развіццё прамовы адбываецца вельмі індывідуальна. На гэты працэс уплывае мноства фактараў, як псіхалагічных, так і фізіялагічных.
Існуе пэўная норма маўленчага развіцця ў дзяцей. Калі дзіця ва ўзросце да 4 гадоў адстае ад яе, яму ставіцца дыягназ «затрымка развіцця мовы» (ЗРР). Але не варта моцна панікаваць з гэтай нагоды. Дзеці, у якіх выявілі затрымка, дасягаюць тых жа поспехаў у навыку прамовы, што і астатнія дзеці, толькі некалькі пазней.
- На працягу першых васьмі месяцаў жыцця дзеці пачынаюць прамаўляць асобныя гукі, часцей за ўсё, гэта працяглыя «а» і «м».
- Да 10-14 месяцах дзеці пачынаюць разумець і рэагаваць, калі да іх звяртаюцца, а для прыцягнення да сябе ўвагі выкарыстоўваюць розныя гукі, а не толькі плач.
- Ва ўзросце 14-18 месяцаў дзеці здольныя па просьбе дарослых паказваць на асобныя знаёмыя прадметы ў пакоі, на вуліцы ці на малюнках.
- Калі дзіця дасягае 18-24 месяцаў, яго слоўнікавы запас складаецца не толькі з назваў прадметаў, але і ўключае абазначэння розных дзеянняў. Малы ў гэтым узросце ўжо можа выканаць такія просьбы, як, напрыклад, «дай мне мячык» і «прынясі зайку».
- У 2-3 гады дзеці здольныя прамаўляць асобныя словы і выбудоўваць простыя скончаныя прапановы, напрыклад «мама, дай».
- Да 3-4 гадоў дзеці вучацца фарміраваць больш складаныя прапановы, напрыклад, «тата паехаў на працу».
Важна ўлічваць гэтыя нормы пры назіранні за развіццём мовы малога, гэта дапаможа своечасова звярнуцца да дапамогі неўрапатолага ў выпадку неабходнасці. Асаблівую ўвагу трэба звярнуць, калі дзіця ў 4 гады не здольны будаваць прапановы і большасць гукаў прамаўляе няправільна.
Развіццё прамовы можа затрымлівацца з-за псіхалагічных або неўралагічных прычын, а таксама з прычыны парушэння слыху. Таму дыягназ ЗРР можа быць усталяваны толькі пасля комплекснага абследавання дзіцяці псіхолагам, неўрапатолагам і лагапедам. Лячэнне запаволенага развіцця дзіцяці залежыць ад выяўленых прычын.
Калі дзіцяці надаюць мала ўвагі і не размаўляюць з ім - яму няма ў каго вучыцца гаварыць, і ён пачынае адставаць ў маўленчай развіцці. Але такі ж эфект назіраецца і ў супрацьлеглым сітуацыі - калі дзіця атачаюць празмернай клопатам, адгадваюць ўсе яго жадання да таго, як ён выкажа іх. У гэтым выпадку малышу проста няма неабходнасці вучыцца гаварыць. Апісаныя прычыны ЗРР ставяцца да псіхалагічным. Для іх выпраўлення неабходна дадаткова стымуляваць гаворка дзіцяці і праводзіць спецыяльныя заняткі з лагапедам. А з боку бацькоў малышу спатрэбяцца ўвагу і ласка.
Прычынамі затрымкі развіцця прамовы могуць паслужыць і розныя неўралагічныя праблемы - павольнае паспяванне адпаведных нервовых клетак або захворвання і паразы галаўнога мозгу. У гэтым выпадку урач-неўрапатолаг прызначае ў якасці лячэння прэпараты, якія паляпшаюць кровазварот мозгу і якія падвышаюць яго інтэгратыўнасці функцыю. Для стымуляцыі участкаў мозгу, якія адказваюць за развіццё прамовы, можа быць прызначаная працэдура транскраниальной микрополяризации. Сутнасць гэтай методыкі ў тым, што ўчасткі мозгу падвяргаюцца ўздзеянню вельмі слабога электрычнага току. У выніку працэдуры нармалізуюцца развіццё прамовы, памяць і ўвага.
Яшчэ адной прычынай ЗРР ў дзіцяці можа быць парушэнне слыху ці глухата. У гэтым выпадку нармалізаваць маўленчае развіццё малога дапаможа вызначэнне яго ў спецыялізаваны дзіцячы сад.